Historia

Powstanie Oleśnicy wiąże się z początkami organizacji plemiennej Wiślan, która przypada na VI – VIII wiek. Ziemia oleśnicka wchodziła w skład ich państwa. W czasach średniowiecza miejscowość była osadą rycerską (świadczą o tym rycersko – służebne nazwy wsi wchodzących w skład teraźniejszej gminy). Była na pewno grodem refugialnym, w jej murach chroniła się ludność w czasie napadów nieprzyjaciela, osadzano w niej niewolników zdobytych w wyprawach wojennych. Stanowiła własność rodową Oleśnickich herbu Dębno. Jej historia jest bardzo burzliwa. Stanowiła cel najazdów Tatarskich (XII w.), była terenem starć w czasie rokoszu Zebrzydowskiego (XVII w.), zostały po niej zgliszcza w wyniku walk podczas potopu szwedzkiego (XVII w.), dochodziło tu do walk insurekcji kościuszkowskiej (XVIII w.), po powstaniu styczniowym za pomoc powstańcom utraciła ona prawa miejskie, a w czasie II wojny światowej przebiegał przez nią I Front Ukraiński. Miejscowość nawiedzana była przez liczne pożary, ludność dziesiątkowała epidemia cholery, która szalała tu w czasie I wojny światowej. Wszystkie te czynniki składają się na fakt, że z pierwotnych zabudowań Oleśnicy nie został nawet ślad, co nie zdarza się często.

Po Oleśnickich właścicielami miejscowości byli Zborowscy, którzy, będąc kalwinami, zmienili charakter miejscowości, zamieniając kościół na zbór i usiłując oderwać od katolicyzmu mieszkańców. Następnie Oleśnica znajdowała się wśród włości Lanckorońskich, którzy z kolei przepędzili z niej kalwinów. Należała także do Kalinowskich i Zaborowskich, którzy ją sprzedali.

Po wojnie mieszkańcy Oleśnicy słynęli z niezależności oraz oporu wobec władz komunistycznych. Wywołało to dla niej negatywne skutki – jako ostatnia została podłączona do sieci elektrycznej, utrudniano także inicjatywy budowlane, w tym opóźniano budowę szkoły.

Zabytki

1. Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny jest trzecim oleśnickim kościołem. Dwa poprzednie zostały zniszczone przez pożar i potop szwedzki. Usytuowany na wzgórzu zwanym „górką”. Jego początki sięgają XV wieku. Zbudowany został z inicjatywy rodziny Oleśnickich. Niewątpliwie nie bez znaczenia była ilość powołań kapłańskich w tym rodzie i ich częste wysokie awanse w hierarchii kościelnej. Początkowo gotycki, został całkowicie przebudowany. Dzieje kościoła wpisały się na stałe w dzieje Oleśnicy. Pełnił funkcję zboru kalwińskiego, szpitala i stajni, w czasach, gdy konie były na wagę złota. Zwiedzając kościół należy zobaczyć wmurowaną nad chrzcielnicą tablicę erekcyjną kościoła świętego Floriana, która pochodzi z 1406r., dzwon „Antoni”, który pochodzi z bogatej w tradycje odlewania dzwonów sześciopokoleniowej ludwisarskiej firmy Felczyńskich. Tajemnica dźwięku dzwonów spoczywa w kształcie ich “żebra”. Ten piękny instrument muzyczny kryje w sobie aż 50 różnych tonów, przy czym charakterystyczne tony poboczne dźwięczą od prymy w interwałach oktawy dolnej, oktawy górnej, tercji i kwinty. Wystarczy dodać, że dzwony tej właśnie firmy biją na niemal wszystkich kontynentach. Można je usłyszeć na przykład w Katyniu, Charkowie, Miednoje i Licheniu. Będąc przy kościele, należy podejść także pod pochodzącą z XIX wieku starą plebanię, by podziwiać jej neogotycki ganek. Wokół kościoła, zgodnie z chrześcijańskim zwyczajem, znajduje się cmentarz, który powstał w 1798 roku. Najstarsze występujące tam krzyże pochodzą z 1829 roku. Znajduje się tam także grobowiec ostatnich właścicieli Oleśnicy – rodziny Zaborowskich, pochodzący z 1876 r. Na uwagę zasługuje kaplica cmentarna wykonana z kamienia szydłowskiego w stylu neogotyckim. Warto zwrócić uwagę także na zabytkowe ogrodzenie cmentarza pochodzące z XIX stulecia. Mówiąc o miejscach pochówku, należy wspomnieć o cmentarzu cholerycznym w Borzymowie. Powstał on w 1914 roku, kiedy to cholera zbierała w Oleśnicy swoje żniwo. Choć dziś porosły lasem, można jednak rozpoznać wyraźnie kontury zbiorowych mogił ofiar zarazy. Na cmentarzu tym znajdują się także groby z lat 1944/45, wówczas przez Oleśnicę przebiegał główny odcinek I Frontu Ukraińskiego.

2. Przydrożne kapliczki, krzyże i figury są wpisane w polski krajobraz. Upamiętniają ważne wydarzenia, wskazują kierunki, znaczą miejsca kultu religijnego, stanowią ozdobę wiejskiego krajobrazu, często mają charakter wotywny. Otoczone legendami, każda z nich ma swoją historię. Skłaniają do refleksji nad przemijaniem i kruchością świata. Na terenie gminy Oleśnica znajduje się jedenaście przydrożnych kapliczek. Większość z nich pochodzi z XVII wieku, ma barokowy charakter, o czym świadczy wybór przedstawianych świętych, sposób ukształtowania ich szat. Wspólną cechą przydrożnych miejsc kultu religijnego jest to, że każda z nich zasługuje na uwagę.

3. Godna uwagi jest także remiza strażacka zlokalizowana na Rynku. Jej budowę rozpoczęto w 1948 roku. Powstała dzięki inicjatywie i pomocy finansowej strażaków i mieszkańców Oleśnicy, którzy darowali cegłę z wyrytymi na nich swoimi nazwiskami. Dziś budynek jest otynkowany, co uniemożliwia odczytanie personaliów darczyńców. Przez długi czas budynek pełnił funkcję kulturalną. Stanowił scenę dla zapraszanych artystów, organizowano w nim okolicznościowe imprezy, przejezdne kino „Przebój” organizowało projekcje filmów. Dziś znajdują się tu sklepy spożywcze.

4. Będąc w Oleśnicy, warto zwrócić uwagę na ciekawe, charakterystyczne dla małych miasteczek małopolskich rozwiązania urbanistyczne. Oleśnica została ulokowana na podstawie prawa magdeburskiego (zwanego także niemieckim). Zwykle przy lokacji wytyczano rynek i w miarę regularną sieć ulic przecinających się pod kątem prostym. Całą powierzchnię miasta dzielono na działki budowlane w kształcie prostokątów, które do rynku przylegały krótszymi bokami. Dlatego niektóre kamieniczki przy rynku są bardzo wąskie. W przypadku małych miasteczek zabudowania były niskie, jednorodzinne. Wszystkie te cechy są widoczne w zabudowie Oleśnicy. Charakterystyczne jest także to, że z jej centrum rozchodzą się drogi wiodące do wszystkich wsi leżących na obszarze gminy.

5. Oleśnica jest położona w sąsiedztwie atrakcyjnych turystycznie miejscowości. Warto odwiedzić Beszową z gotyckim kościołem pod wezwaniem świętego Piotra i Pawła oraz częścią klasztoru paulinów, Rytwiany z ruinami gotyckiego zamku obronnego z XV wieku, barokowym kościołem Zwiastowania NMP i klasztorem pokamedulskim “Pustelnia Złotego Lasu” z XVII wieku i pałacem Radziwiłłów z początku XX wieku, Kurozwęki z zespołem pałacowym Popielów, Połaniec z kopcem Kościuszki upamiętniającym zniesienie pańszczyzny dla chłopów walczących w insurekcji kościuszkowskiej, Staszów z kościołem Św. Bartłomieja z 1342 roku, przebudowanym w stylu gotyckim w XVII wieku i ratuszem z XVIII wieku zbudowanym w stylu klasycystycznym, Pacanów z kościołem Św. Marcina z Tours z późnorenesansową kapliczką i powstającym Europejskim Centrum Bajki czy uzdrowiskowe miasto Busko – Zdrój z pięknym parkiem zdrojowym. Udając się na dłuższą wycieczkę, można odwiedzić Sandomierz, Kielce czy Kraków.